Emanet ve Ariyet

Vedia / Emanet

Vedia, bir kimsenin bir veya daha fazla kişinin yanına korumaları için bırakmış olduğu mal veya bu akdin adıdır.  Kısacası, korumak için bir kimseye verilen maldır.  Vedia' Müdâ'in/emanetçi elinde emanettir.  Helak olunduğunda, emanet hükümlerine göre mesul değildir.

Emanetçinin kendisi de, emrinin altında bulunanlar da o emaneti koruyabilir.  Başkaları ile korur veya başkasına emanet ederse, öder.  Ancak evi yandığı zaman komşusuna teslim ederse, veya batmak üzere olan bir gemiden diğer bir gemiye atarsa mesul olmaz. 

Eğer emanetçi, emaneti ayırdedilemeyecek şekilde malına katarsa, öder.  Emanet sahibi, emanetini istediğinde, emanetçi verebildiği halde vermezse, yine öder.  Emanetçinin haberi olmadığı halde, emanet mal onun malına karışırsa, sahibiyle ortak olur. 

İki kişi beraberce birisine emanet bıraktığında birisi tek basma gelip payını isterse, İmam-ı Azama göre, diğeri gelmezden evvel emanetçi gelene payını vermez.  Ebû Yusuf ve Muhammed’e göre payını verir. 

Ariyet

Ariyet, bir şeyi faydalanması için bir başkasına geçici, vadesiz, ödünç olarak vermek veya almaktır.  Böylesi alınan yahut verilen şeylere de ariyet denilir. Ariyet caizdir.  Kişi istediği anda ariyet’ten cayabilir.  Ariyet emanettir, bu yüzden eğer kendiliğinden helak olursa, hiç bir mesuliyet yoktur. 

Ariyeti kabullenen ariyet olarak aldığı şeyi icara veremez.  Fakat çalıştıranın değişmesiyle zarar görmeyen bir malı, diğerine ariyet olarak verebilir. 

Paranın,  ölçülen ve tartılan malların ariyete verilmesi, alanın boynunda borç olur. 

Ev yaptırmak ve ağaç dikmek için, bir araziyi ariyet suretiyle alırsa caizdir.  Ariyete malını veren zat, ariyeti alandan ev ve ağaçlarının sökmesini isteyebilir.  Eğer ariyetin belli bir vakti yoksa zâmin de olamaz.  Varsa ve veren kişi vakit gelmezden evvel cayarsa, ev ile ağaçların sökülmesiyle eksilen kıymetlerini öder.  

Ariyete verilen malın sahibine geri getirme ücreti ariyeti alana aittir.  Ücrete verilen şeyin geri getirme ücreti ise icara verene aittir.  Gasp edilen malın geri getirme ücreti gasbedene aittir.